աղուէս
Old Armenian
Etymology
Related to Ancient Greek ἀλώπηξ (alṓpēx, “fox”), Sanskrit लोपाश (lopāśá), Persian روباه (rubâh), possibly also to Proto-Celtic *loɸernos, Avestan 𐬭𐬀𐬋𐬞𐬌 (raōpi), Latin vulpēs (“fox”), Lithuanian lãpė, and either inherited from Proto-Indo-European[1][2] or of non-Indo-European substrate origin[3].
Noun
աղուէս • (ałuēs)
- fox
- 5th century, Ełišē, Vasn Vardanay ew Hayocʿ paterazmin [History of Vardan and the Armenian War] Chapter 2:[4][5]
- շնջրիք եւ աղուէսք եւ նապաստակք մի՛ մեռցին։
- šnǰrikʿ ew ałuēskʿ ew napastakkʿ mí meṙcʿin.
- Translation by Robert W. Thomson
- Otters, foxes, and hares shall not be killed.
- շնջրիք եւ աղուէսք եւ նապաստակք մի՛ մեռցին։
- 5th century, with changes and additions in later centuries, Baroyaxōs [Physiologus] Earliest recension (TR).18.0–2:[6]
- Զաղուեսէ ասէ բարոյախաւսն, թէ ամենեւին նենգաւոր է եւ դրժող է անասունս․ յորժամ քաղցնու եւ չգտանէ ինչ որ որս առնէ եւ ուտել, երթայ գտանէ ջղջ ինչ տեղի կամ ուր յարդ կայ, եւ ի մոխրի թաւալի եւ երթայ անկանի ի դաշտի ուրեք եւ ի վեր եւեթ չհայի եւ զշունչն յինքն ամփոփէ եւ ուռուցանէ զինքն ամենեւիմբ։
- Załuesē asē baroyaxawsn, tʿē amenewin nengawor ē ew držoł ē anasuns; yoržam kʿałcʿnu ew čʿgtanē inčʿ or ors aṙnē ew utel, ertʿay gtanē ǰłǰ inčʿ tełi kam ur yard kay, ew i moxri tʿawali ew ertʿay ankani i dašti urekʿ ew i ver ewetʿ čʿhayi ew zšunčʿn yinkʿn ampʿopʿē ew uṙucʿanē zinkʿn amenewimb.
- Translation by Gohar Muradyan
- Concerning the Fox Physiologus says that this animal is in all respects insidious and perfidious. When it gets hungry and does not find any prey to hunt and to eat, it goes and finds a muddy place or wherever there is chaff, and rolls over the ashes and falls on its back in a field and does not look upwards and holds its breath and swells thoroughly.
- Զաղուեսէ ասէ բարոյախաւսն, թէ ամենեւին նենգաւոր է եւ դրժող է անասունս․ յորժամ քաղցնու եւ չգտանէ ինչ որ որս առնէ եւ ուտել, երթայ գտանէ ջղջ ինչ տեղի կամ ուր յարդ կայ, եւ ի մոխրի թաւալի եւ երթայ անկանի ի դաշտի ուրեք եւ ի վեր եւեթ չհայի եւ զշունչն յինքն ամփոփէ եւ ուռուցանէ զինքն ամենեւիմբ։
Usage notes
- In the Physiologus, translates Ancient Greek ἀλώπηξ (alṓpēx).
Declension
u-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | աղուէս (ałuēs) | աղուէսք (ałuēskʿ) | |
| genitive | աղուեսու (ałuesu) | աղուեսուց (ałuesucʿ) | |
| dative | աղուեսու (ałuesu) | աղուեսուց (ałuesucʿ) | |
| accusative | աղուէս (ałuēs) | աղուէսս (ałuēss) | |
| ablative | աղուեսէ (ałuesē) | աղուեսուց (ałuesucʿ) | |
| instrumental | աղուեսու (ałuesu) | աղուեսուք (ałuesukʿ) | |
| locative | աղուեսու (ałuesu) | աղուէսս (ałuēss) | |
| the nominative plural can be n-type աղուեսունք (ałuesunkʿ), and the accusative/locative plural can be n-type աղուեսունս (ałuesuns) the genitive/dative singular can also be o-type աղուեսոյ (ałuesoy) | |||
Derived terms
- աղուեսադրոշմ (ałuesadrošm)
- աղուեսախարան (ałuesaxaran)
- աղուեսակերպ (ałuesakerp)
- աղուեսաձուք (ałuesajukʿ)
- աղուեսացաւ (ałuesacʿaw)
- աղուեսաքուն (ałuesakʿun)
- աղուեսենի (ałueseni)
- աղուեսուկ (ałuesuk)
- գիշերաղուէս (gišerałuēs)
Descendants
- Middle Armenian: աղուվէս (ałuvēs)
- Armenian: աղվես (ałves)
References
- Ačaṙyan, Hračʿya (1940) Hayocʿ lezvi patmutʿyun [History of the Armenian Language] (in Armenian), volume I, Yerevan: University Press, page 34
- Ačaṙean, Hračʿeay (1971–1979), “աղուէս”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Martirosyan, Hrach (2010), “aɫuēs”, in Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden, Boston: Brill, page 42
- Ełišē (1957), E. Tēr-Minasean, editor, Vasn Vardanay ew hayocʿ paterazmin [History of Vardan and the Armenian War], Yerevan: Academy Press, page 52
- Thomson, Robert W. (1982) Ełišē, History of Vardan and the Armenian War (Harvard Armenian texts and studies; 5), Cambridge, Massachusetts; London, England: Harvard University Press, page 104
- Muradyan, Gohar (2005) Physiologus: The Greek and Armenian Versions with a Study of Translation Technique (Hebrew University Armenian Studies; 6), Leuven – Paris – Dudley: Peeters, pages 116, 152
Further reading
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “աղուէս”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837), “աղուէս”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.