կարմրախայտ
Armenian
Etymology
From Old Armenian կարմրախայտ (karmraxayt).
Pronunciation
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [kɑɾmɾɑˈχɑjt]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [ɡɑɾmɾɑˈχɑjd]
Declension
i-type, animate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | կարմրախայտ (karmraxayt) | կարմրախայտներ (karmraxaytner) | ||
| dative | կարմրախայտի (karmraxayti) | կարմրախայտների (karmraxaytneri) | ||
| ablative | կարմրախայտից (karmraxayticʿ) | կարմրախայտներից (karmraxaytnericʿ) | ||
| instrumental | կարմրախայտով (karmraxaytov) | կարմրախայտներով (karmraxaytnerov) | ||
| locative | — | — | ||
| definite forms | ||||
| nominative | կարմրախայտը/կարմրախայտն (karmraxaytə/karmraxaytn) | կարմրախայտները/կարմրախայտներն (karmraxaytnerə/karmraxaytnern) | ||
| dative | կարմրախայտին (karmraxaytin) | կարմրախայտներին (karmraxaytnerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | կարմրախայտս (karmraxayts) | կարմրախայտներս (karmraxaytners) | ||
| dative | կարմրախայտիս (karmraxaytis) | կարմրախայտներիս (karmraxaytneris) | ||
| ablative | կարմրախայտիցս (karmraxayticʿs) | կարմրախայտներիցս (karmraxaytnericʿs) | ||
| instrumental | կարմրախայտովս (karmraxaytovs) | կարմրախայտներովս (karmraxaytnerovs) | ||
| locative | — | — | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | կարմրախայտդ (karmraxaytd) | կարմրախայտներդ (karmraxaytnerd) | ||
| dative | կարմրախայտիդ (karmraxaytid) | կարմրախայտներիդ (karmraxaytnerid) | ||
| ablative | կարմրախայտիցդ (karmraxayticʿd) | կարմրախայտներիցդ (karmraxaytnericʿd) | ||
| instrumental | կարմրախայտովդ (karmraxaytovd) | կարմրախայտներովդ (karmraxaytnerovd) | ||
| locative | — | — | ||
i-type, animate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | կարմրախայտ (karmraxayt) | կարմրախայտեր (karmraxayter) | ||
| dative | կարմրախայտի (karmraxayti) | կարմրախայտերի (karmraxayteri) | ||
| ablative | կարմրախայտից (karmraxayticʿ) | կարմրախայտերից (karmraxaytericʿ) | ||
| instrumental | կարմրախայտով (karmraxaytov) | կարմրախայտերով (karmraxayterov) | ||
| locative | — | — | ||
| definite forms | ||||
| nominative | կարմրախայտը/կարմրախայտն (karmraxaytə/karmraxaytn) | կարմրախայտերը/կարմրախայտերն (karmraxayterə/karmraxaytern) | ||
| dative | կարմրախայտին (karmraxaytin) | կարմրախայտերին (karmraxayterin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | կարմրախայտս (karmraxayts) | կարմրախայտերս (karmraxayters) | ||
| dative | կարմրախայտիս (karmraxaytis) | կարմրախայտերիս (karmraxayteris) | ||
| ablative | կարմրախայտիցս (karmraxayticʿs) | կարմրախայտերիցս (karmraxaytericʿs) | ||
| instrumental | կարմրախայտովս (karmraxaytovs) | կարմրախայտերովս (karmraxayterovs) | ||
| locative | — | — | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | կարմրախայտդ (karmraxaytd) | կարմրախայտերդ (karmraxayterd) | ||
| dative | կարմրախայտիդ (karmraxaytid) | կարմրախայտերիդ (karmraxayterid) | ||
| ablative | կարմրախայտիցդ (karmraxayticʿd) | կարմրախայտերիցդ (karmraxaytericʿd) | ||
| instrumental | կարմրախայտովդ (karmraxaytovd) | կարմրախայտերովդ (karmraxayterovd) | ||
| locative | — | — | ||
Alternative forms
- կարմրախետ (karmraxet), կարմրխետ (karmrxet) – dialectal
Adjective
կարմրախայտ • (karmraxayt)
- red-spotted, having red spots
- 1634 – 1640, Grigor Daranałcʿi (Kamaxecʿi), Žamanakagrutʿiwn [Chronicle] 22:[1]
- Եւ յաւուր միոջ, որպէս ասացաք, ի վերոյ քաղաքին ի բացեայ ակներեւ տեսութեամբ ամենայն բազմութեանն մարդկան որ անդ, զի դասք հրեշտակաց յերկրէ յերկինս ելանէին, եւ տեսանէին զի յելանելն արշաւէին երկու երկու, երեք երեք, չորս չորս, եւ մէկ մէկ յաւելուին յելանելն՝ ի ձեւ զինուորականաց եւ կարմրախայտ եւ իսպիտակ երիվարօք եւ հանդերձ հեծելոցն բուն իսպիտակափայլ, եւ նիզակք ի ձեռս իւրեանց եւ արշաւելով գնային ընդ յերկարս եւ ապա վերանային ի բարձունս՝ մինչեւ յերկինս եւ անյայտ լինէին ի կէս օրէն ի վեր մինչեւ ի մուտս արեւու։
- Ew yawur mioǰ, orpēs asacʿakʿ, i veroy kʿałakʿin i bacʿeay aknerew tesutʿeamb amenayn bazmutʿeann mardkan or and, zi daskʿ hreštakacʿ yerkrē yerkins elanēin, ew tesanēin zi yelaneln aršawēin erku erku, erekʿ erekʿ, čʿors čʿors, ew mēk mēk yaweluin yelaneln, i jew zinuorakanacʿ ew karmraxayt ew ispitak erivarōkʿ ew handerj hecelocʿn bun ispitakapʿayl, ew nizakkʿ i jeṙs iwreancʿ ew aršawelov gnayin ənd yerkars ew apa veranayin i barjuns, minčʿew yerkins ew anyayt linēin i kēs ōrēn i ver minčʿew i muts arewu.
- Եւ յաւուր միոջ, որպէս ասացաք, ի վերոյ քաղաքին ի բացեայ ակներեւ տեսութեամբ ամենայն բազմութեանն մարդկան որ անդ, զի դասք հրեշտակաց յերկրէ յերկինս ելանէին, եւ տեսանէին զի յելանելն արշաւէին երկու երկու, երեք երեք, չորս չորս, եւ մէկ մէկ յաւելուին յելանելն՝ ի ձեւ զինուորականաց եւ կարմրախայտ եւ իսպիտակ երիվարօք եւ հանդերձ հեծելոցն բուն իսպիտակափայլ, եւ նիզակք ի ձեռս իւրեանց եւ արշաւելով գնային ընդ յերկարս եւ ապա վերանային ի բարձունս՝ մինչեւ յերկինս եւ անյայտ լինէին ի կէս օրէն ի վեր մինչեւ ի մուտս արեւու։
Declension
nominalized, i-type (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | կարմրախայտ (karmraxayt) | կարմրախայտներ (karmraxaytner) | ||
| dative | կարմրախայտի (karmraxayti) | կարմրախայտների (karmraxaytneri) | ||
| ablative | կարմրախայտից (karmraxayticʿ) | կարմրախայտներից (karmraxaytnericʿ) | ||
| instrumental | կարմրախայտով (karmraxaytov) | կարմրախայտներով (karmraxaytnerov) | ||
| locative | կարմրախայտում (karmraxaytum) | կարմրախայտներում (karmraxaytnerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | կարմրախայտը/կարմրախայտն (karmraxaytə/karmraxaytn) | կարմրախայտները/կարմրախայտներն (karmraxaytnerə/karmraxaytnern) | ||
| dative | կարմրախայտին (karmraxaytin) | կարմրախայտներին (karmraxaytnerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | կարմրախայտս (karmraxayts) | կարմրախայտներս (karmraxaytners) | ||
| dative | կարմրախայտիս (karmraxaytis) | կարմրախայտներիս (karmraxaytneris) | ||
| ablative | կարմրախայտիցս (karmraxayticʿs) | կարմրախայտներիցս (karmraxaytnericʿs) | ||
| instrumental | կարմրախայտովս (karmraxaytovs) | կարմրախայտներովս (karmraxaytnerovs) | ||
| locative | կարմրախայտումս (karmraxaytums) | կարմրախայտներումս (karmraxaytnerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | կարմրախայտդ (karmraxaytd) | կարմրախայտներդ (karmraxaytnerd) | ||
| dative | կարմրախայտիդ (karmraxaytid) | կարմրախայտներիդ (karmraxaytnerid) | ||
| ablative | կարմրախայտիցդ (karmraxayticʿd) | կարմրախայտներիցդ (karmraxaytnericʿd) | ||
| instrumental | կարմրախայտովդ (karmraxaytovd) | կարմրախայտներովդ (karmraxaytnerovd) | ||
| locative | կարմրախայտումդ (karmraxaytumd) | կարմրախայտներումդ (karmraxaytnerumd) | ||
References
- Grigor Daranałcʿi (1915), Mesrop Nšanean, editor, Žamanakagrutʿiwn Grigor Vardapeti Kamaxecʿwoy kam Daranałcʿwoy [Chronicle of Grigor Vardapet Kamaxecʿi or Daranałcʿi], Jerusalem: St. James Armenian Printing House, page 49
Old Armenian
Etymology
From կարմիր (karmir, “red”) + -ա- (-a-) + խայտ (xayt, “spotted”), because of its red spots.
Noun
կարմրախայտ • (karmraxayt)
- brown trout, Salmo trutta fario
- 11th century, Grigor Magistros, Grigor Magistrosi tʿłtʿerə [The letters of Grigor Magistros] :[1]
- Խոստացար երբեմն մեզ նպաստ առաքել ղուղակս եւ այն յատուկ կարմրախայտ, արտակիտեալ զնա կարթիւք ի կաղկաջահոս եւ ի կոհակաւէտ ականակիտ ականց։
- Xostacʿar erbemn mez npast aṙakʿel łułaks ew ayn yatuk karmraxayt, artakiteal zna kartʿiwkʿ i kałkaǰahos ew i kohakawēt akanakit akancʿ.
- Խոստացար երբեմն մեզ նպաստ առաքել ղուղակս եւ այն յատուկ կարմրախայտ, արտակիտեալ զնա կարթիւք ի կաղկաջահոս եւ ի կոհակաւէտ ականակիտ ականց։
- 11th century, Grigor Magistros, Grigor Magistrosi tʿłtʿerə [The letters of Grigor Magistros] :[2]
- Բայց դու փութա՛ զխոստացեալսն առաքել, թէ ոչ, զկնի այսմ նամակի ճահեցուցից քեզ ճարտասան բանիւք ճայթմունս առասութեան, զի ոչ քաղցրասցի ի կոկորդս քո պարարտութիւն կարմրախայտիդ […]
- Baycʿ du pʿutʿá zxostacʿealsn aṙakʿel, tʿē očʿ, zkni aysm namaki čahecʿucʿicʿ kʿez čartasan baniwkʿ čaytʿmuns aṙasutʿean, zi očʿ kʿałcʿrascʿi i kokords kʿo parartutʿiwn karmraxaytid […]
- Բայց դու փութա՛ զխոստացեալսն առաքել, թէ ոչ, զկնի այսմ նամակի ճահեցուցից քեզ ճարտասան բանիւք ճայթմունս առասութեան, զի ոչ քաղցրասցի ի կոկորդս քո պարարտութիւն կարմրախայտիդ […]
- 11th century, Grigor Magistros, Grigor Magistrosi tʿłtʿerə [The letters of Grigor Magistros] :[3]
- Առ նոյն Մամիկոնեան, որ խնդրէր իմաստասիրել յաղագս ձկանց եւ առաքէր նմա կարմրախայտ։
- Aṙ noyn Mamikonean, or xndrēr imastasirel yałags jkancʿ ew aṙakʿēr nma karmraxayt.
- Առ նոյն Մամիկոնեան, որ խնդրէր իմաստասիրել յաղագս ձկանց եւ առաքէր նմա կարմրախայտ։
Declension
i-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | կարմրախայտ (karmraxayt) | կարմրախայտք (karmraxaytkʿ) | |
| genitive | կարմրախայտի (karmraxayti) | կարմրախայտից (karmraxayticʿ) | |
| dative | կարմրախայտի (karmraxayti) | կարմրախայտից (karmraxayticʿ) | |
| accusative | կարմրախայտ (karmraxayt) | կարմրախայտս (karmraxayts) | |
| ablative | կարմրախայտէ (karmraxaytē) | կարմրախայտից (karmraxayticʿ) | |
| instrumental | կարմրախայտիւ (karmraxaytiw) | կարմրախայտիւք (karmraxaytiwkʿ) | |
| locative | կարմրախայտի (karmraxayti) | կարմրախայտս (karmraxayts) |
Descendants
- Armenian: կարմրախայտ (karmraxayt), կարմրախետ (karmraxet), կարմրխետ (karmrxet)
- → Georgian: კალმახი (ḳalmaxi), კალმახა (ḳalmaxa)
- →⇒ Avar: кӏалмах-ччугӏа (kʼalmax-ččuʻa)
- → Bats: კალმახ (ḳalmax)
- → Chechen: кӏамах (kʼamax) – Kist
- → Ingush: кӏалмах (kʼalmax)
- → Laz: კალმახა (ǩalmaxa), კარმახა (ǩarmaxa), კალმახი (ǩalmaxi)
- → Mingrelian: კალმახი (ḳalmaxi), კალმახა (ḳalmaxa); კაჲმახა (ḳaymaxa)
- → Ossetian: къалмахи (k’almaxi)
- → Russian: калма́хи (kalmáxi)
- → Svan: კალმახ (ḳalmax), კალმა̈ხ (ḳalmäx), კალმახუ̂ (ḳalmaxû)
- → Udi: кӏалмах (ḳalmaχ)
References
- Kostaneancʿ, Karapet (1910) Grigor Magistrosi tʿłtʿerə [The letters of Grigor Magistros], Alexandropol: Gēorg Sanoyeancʿ Press, page 213
- Kostaneancʿ, Karapet (1910) Grigor Magistrosi tʿłtʿerə [The letters of Grigor Magistros], Alexandropol: Gēorg Sanoyeancʿ Press, page 214
- Kostaneancʿ, Karapet (1910) Grigor Magistrosi tʿłtʿerə [The letters of Grigor Magistros], Alexandropol: Gēorg Sanoyeancʿ Press, page 215
Further reading
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836), “կարմրախայտ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume I, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 1075b
- Ačaṙean, Hračʿeay (1973), “կարմիր”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume II, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 559a
- Łazarean, Ṙ. S. (2000), “կարմրախայտ”, in Tʿosunean G. B., editor, Grabari baṙaran [Dictionary of Old Armenian] (in Armenian), volume I, Yerevan: University Press, page 644b
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “կարմրախայտ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.