կէս
Old Armenian
Etymology
Probably borrowed from some Iranian reflex of Proto-Iranian *kas- (“to be small, diminish, lessen”). Compare from that root Avestan 𐬐𐬀𐬯𐬫𐬀𐬵 (kasyah, “smaller, lesser”), Middle Persian [Book Pahlavi needed] (ks, “small(er), less(er), young(er)”), Persian که (keh, “small”), Nayini käs (“small”); Bactrian κισατο (kisato, “least, youngest”); Baluchi [script needed] (kisān, kasān, “small”); Middle Persian [script needed] (kʾstn' /kāstan/, “to diminish, decrease, lessen”), Persian کاستن (kâstan, “to decrease”). For the Iranian words see ESIJa[1] and Cheung,[2] without the Armenian. See also Old Armenian կրտսեր (krtser).
Noun
կէս • (kēs)
- half
- ի կէս, կիսով չափ ― i kēs, kisov čʿapʿ ― by half; half done
- կէս ի կէս ― kēs i kēs ― in part, half, by halves, imperfectly
- կէս ի կէս բանիւ խոստանալ ― kēs i kēs baniw xostanal ― to make a half promise; to promise with the lips, insincerely
- կէս ժամ ― kēs žam ― half an hour
- զտասն եւ կէս ժամաւ ― ztasn ew kēs žamaw ― at half past ten
- կէս գիշեր ― kēs gišer ― midnight
- կէսի ճանապարհին ― kēsi čanaparhin ― half way
- հեռի իբր երկու եւ կէս խրասախօք ― heṙi ibr erku ew kēs xrasaxōkʿ ― about two leagues and a half distant
- ի կանգնոյ եւ ի կիսոյ ― i kangnoy ew i kisoy ― a cubit and a half
- ի տարւոջ եւ ի կիսում ― i tarwoǰ ew i kisum ― in a year and a half
- ի կէսն վերածել ― i kēsn veracel ― to reduce to half
- ի կէս աւուրց մեռանել ― i kēs awurcʿ meṙanel ― to die early, in the flower or bloom of youth
- եթէ կիսոյ կէս ի մէնջ մեռանիցիմք ― etʿē kisoy kēs i mēnǰ meṙanicʿimkʿ ― if half of us die
- մեծ կէս աշխարհին աւերացաւ ― mec kēs ašxarhin aweracʿaw ― half the country was ruined
- եւ ահա ի կէս չէ/ոչ է ի կէս զոր պատմեցին ինձ ― ew aha i kēs čʿē/očʿ ē i kēs zor patmecʿin inj ― not half the truth was told me; that which was told me was not half the truth
- կէսք ― kēskʿ ― some
- կէսք..., այլք... ― kēskʿ..., aylkʿ... ― some... others...
Declension
o-type
singular | plural | ||
---|---|---|---|
nominative | կէս (kēs) | կէսք (kēskʿ) | |
genitive | կիսոյ (kisoy) | կիսոց (kisocʿ) | |
dative | կիսոյ (kisoy) | կիսոց (kisocʿ) | |
accusative | կէս (kēs) | կէսս (kēss) | |
ablative | կիսոյ (kisoy) | կիսոց (kisocʿ) | |
instrumental | կիսով (kisov) | կիսովք (kisovkʿ) | |
locative | կէս, կիսում (kēs, kisum) | կէսս (kēss) | |
note the locative with -մ (-m) |
i-type
singular | plural | ||
---|---|---|---|
nominative | կէս (kēs) | կէսք (kēskʿ) | |
genitive | կիսի (kisi) | կիսից (kisicʿ) | |
dative | կիսի (kisi) | կիսից (kisicʿ) | |
accusative | կէս (kēs) | կէսս (kēss) | |
ablative | կիսէ (kisē) | կիսից (kisicʿ) | |
instrumental | կիսիւ (kisiw) | կիսիւք (kisiwkʿ) | |
locative | կիսի (kisi) | կէսս (kēss) | |
post-classical |
Derived terms
- ամսակէս (amsakēs)
- անկիսակ (ankisak)
- գրակէս (grakēs)
- դրամակէս (dramakēs)
- երկակիսակ (erkakisak)
- իշակէս (išakēs)
- իշակիսի (išakisi)
- կարգակէս (kargakēs)
- կէսէշ (kēsēš)
- կէսիշանք (kēsišankʿ)
- կէսսարկաւագ (kēssarkawag)
- կիսաբաժ (kisabaž)
- կիսաբաժին (kisabažin)
- կիսաբան (kisaban)
- կիսաբանութիւն (kisabanutʿiwn)
- կիսաբառ (kisabaṙ)
- կիսաբաց (kisabacʿ)
- կիսաբերան (kisaberan)
- կիսաբոլոր (kisabolor)
- կիսագազան (kisagazan)
- կիսագիր (kisagir)
- կիսագնդակ (kisagndak)
- կիսագործ (kisagorc)
- կիսագունդ (kisagund)
- կիսագօս (kisagōs)
- կիսադաւան (kisadawan)
- կիսադիք (kisadikʿ)
- կիսաթիկանոց (kisatʿikanocʿ)
- կիսաժամ (kisažam)
- կիսալոյս (kisaloys)
- կիսախողխող (kisaxołxoł)
- կիսակ (kisak)
- կիսակատար (kisakatar)
- կիսակենդան (kisakendan)
- կիսակեր (kisaker)
- կիսակերտող (kisakertoł)
- կիսակէզ (kisakēz)
- կիսակէս (kisakēs)
- կիսակէս (kisakēs)
- կիսակուժ (kisakuž)
- կիսակտուր (kisaktur)
- կիսահագագ (kisahagag)
- կիսահասակ (kisahasak)
- կիսահատ (kisahat)
- կիսահաւ (kisahaw)
- կիսահաւատ (kisahawat)
- կիսահեգ (kisaheg)
- կիսահմայ (kisahmay)
- կիսահոլով (kisaholov)
- կիսաձայն (kisajayn)
- կիսաձայնութիւն (kisajaynutʿiwn)
- կիսաձի (kisaji)
- կիսամած (kisamac)
- կիսամահ (kisamah)
- կիսամասն (kisamasn)
- կիսամասնեայ (kisamasneay)
- կիսամասնութիւն (kisamasnutʿiwn)
- կիսամարդ (kisamard)
- կիսամարդի (kisamardi)
- կիսամաքուր (kisamakʿur)
- կիսամեռ (kisameṙ)
- կիսամեռութիւն (kisameṙutʿiwn)
- կիսայար (kisayar)
- կիսայր (kisayr)
- կիսայրեաց (kisayreacʿ)
- կիսանդամ (kisandam)
- կիսանձն (kisanjn)
- կիսանձնեայ (kisanjneay)
- կիսանուն (kisanun)
- կիսաչափ (kisačʿapʿ)
- կիսապատանեակ (kisapataneak)
- կիսապատիժ (kisapatiž)
- կիսապատկեր (kisapatker)
- կիսապար (kisapar)
- կիսապարգեւ (kisapargew)
- կիսառատ (kisaṙat)
- կիսասահման (kisasahman)
- կիսասարկաւագ (kisasarkawag)
- կիսասեռ (kisaseṙ)
- կիսասեւ (kisasew)
- կիսասուրբ (kisasurb)
- կիսասպան (kisaspan)
- կիսաստոր (kisastor)
- կիսաստուած (kisastuac)
- կիսատ (kisat)
- կիսատուր (kisatur)
- կիսացուցանեմ (kisacʿucʿanem)
- կիսաւեր (kisawer)
- կիսաւոր (kisawor)
- կիսաւուրցն (kisawurcʿn)
- կիսափրկումն (kisapʿrkumn)
- կիսեղկ (kisełk)
- կիսենթամնայ (kisentʿamnay)
- կիսեփեաց (kisepʿeacʿ)
- կիսէշ (kisēš)
- կիսընթաց (kisəntʿacʿ)
- կիսովին (kisovin)
- կիսորդ (kisord)
- կիսօրեայ (kisōreay)
- սրտակէս (srtakēs)
References
- Edelʹman, D. I. (2011) Etimologičeskij slovarʹ iranskix jazykov [Etymological Dictionary of Iranian Languages] (in Russian), volume IV, Moscow: Vostochnaya Literatura, pages 331–337
- Cheung, Johnny (2007) Etymological Dictionary of the Iranian Verb (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 2), Leiden, Boston: Brill, →ISBN, page 247
Further reading
- Ačaṙean, Hračʿeay (1973), “կէս”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume II, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, pages 581–582
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836), “կէս”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume I, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 1094b
- Kerestedjian, Bedros (1945), Kerest Haig, editor, Étude philologique et lexicographique de 6000 mots et noms arméniens avec des comparaisons de 100.000 mots de 900 langues et des données historiques et géographiques (in French), London: Bernard Quaritch Ltd., page 218
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden, Boston: Brill, page 360
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “կէս”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Viredaz, Rémy (2003), “The Great Armenian Puzzle is not Thorny”, in Annual of Armenian linguistics, issue 22-23, page 64, footnote 21
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.