փչեմ
Old Armenian
Etymology
The root is փուչ- (pʿučʿ-), from Proto-Indo-European *pʰu-. Cognates include Persian پوک (puk), پکیدن (pokidan, “to blow, to die”), Ancient Greek φῦσα (phûsa, “bellows”), Latin pustula, Russian пыхать (pyxatʹ). Related to փուք (pʿukʿ).
Verb
փչեմ • (pʿčʿem) (aorist indicative փչեցի)
- to blow, to breathe
- հողմն փչէ ― hołmn pʿčʿē ― the wind blows
- 5th century, with changes and additions in later centuries, Baroyaxōs [Physiologus] Earliest recension (TR).2.15–16:[1]
- Երրորդ բարք առիւծուն․ յորժամ ծնանի մատակ առեւծն զկորիւնն, մեռեալ ծնանի․ եւ նստեալ պահէ զորդի իւր, մինչեւ գայ հայրն յաւուր երրորդի եւ փչէ ի ճակատն նորա եւ յարուցանէ զնա։
- Errord barkʿ aṙiwcun; yoržam cnani matak aṙewcn zkoriwnn, meṙeal cnani; ew nsteal pahē zordi iwr, minčʿew gay hayrn yawur errordi ew pʿčʿē i čakatn nora ew yarucʿanē zna.
- Translation by Gohar Muradyan
- The third custom of the lion: when the lioness gives birth to the whelp, she brings it forth dead. And she sits and guards her child, until on the third day the father comes and blows into its forehead and awakens it.
- Երրորդ բարք առիւծուն․ յորժամ ծնանի մատակ առեւծն զկորիւնն, մեռեալ ծնանի․ եւ նստեալ պահէ զորդի իւր, մինչեւ գայ հայրն յաւուր երրորդի եւ փչէ ի ճակատն նորա եւ յարուցանէ զնա։
- to swell, to inflate
- to expire; to die
- փչել զհոգին ― pʿčʿel zhogin ― to expire, to die
Conjugation
active
| infinitive | փչել (pʿčʿel) | participle | փչեցեալ, փչեալ (pʿčʿecʿeal, pʿčʿeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | փչեցուցանեմ (pʿčʿecʿucʿanem) | aorist stem | փչեց- (pʿčʿecʿ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | փչեմ (pʿčʿem) | փչես (pʿčʿes) | փչէ (pʿčʿē) | փչեմք (pʿčʿemkʿ) | փչէք (pʿčʿēkʿ) | փչեն (pʿčʿen) | |
| imperfect | փչէի, փչեի* (pʿčʿēi, pʿčʿei*) | փչէիր, փչեիր* (pʿčʿēir, pʿčʿeir*) | փչէր (pʿčʿēr) | փչէաք, փչեաք* (pʿčʿēakʿ, pʿčʿeakʿ*) | փչէիք, փչեիք* (pʿčʿēikʿ, pʿčʿeikʿ*) | փչէին, փչեին* (pʿčʿēin, pʿčʿein*) | |
| aorist | փչեցի (pʿčʿecʿi) | փչեցեր (pʿčʿecʿer) | փչեաց (pʿčʿeacʿ) | փչեցաք (pʿčʿecʿakʿ) | փչեցէք, փչեցիք (pʿčʿecʿēkʿ, pʿčʿecʿikʿ) | փչեցին (pʿčʿecʿin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | փչիցեմ (pʿčʿicʿem) | փչիցես (pʿčʿicʿes) | փչիցէ (pʿčʿicʿē) | փչիցեմք (pʿčʿicʿemkʿ) | փչիցէք (pʿčʿicʿēkʿ) | փչիցեն (pʿčʿicʿen) | |
| aorist | փչեցից (pʿčʿecʿicʿ) | փչեսցես (pʿčʿescʿes) | փչեսցէ (pʿčʿescʿē) | փչեսցուք (pʿčʿescʿukʿ) | փչեսջիք (pʿčʿesǰikʿ) | փչեսցեն (pʿčʿescʿen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | փչեա՛ (pʿčʿeá) | — | — | փչեցէ՛ք (pʿčʿecʿḗkʿ) | — | |
| cohortative | — | փչեսջի՛ր (pʿčʿesǰír) | — | — | փչեսջի՛ք (pʿčʿesǰíkʿ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ փչեր (mí pʿčʿer) | — | — | մի՛ փչէք (mí pʿčʿēkʿ) | — | |
| *rare | |||||||
mediopassive
| infinitive | փչել, փչիլ* (pʿčʿel, pʿčʿil*) | participle | փչեցեալ, փչեալ (pʿčʿecʿeal, pʿčʿeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | փչեցուցանեմ (pʿčʿecʿucʿanem) | aorist stem | փչեց- (pʿčʿecʿ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | փչիմ (pʿčʿim) | փչիս (pʿčʿis) | փչի (pʿčʿi) | փչիմք (pʿčʿimkʿ) | փչիք (pʿčʿikʿ) | փչին (pʿčʿin) | |
| imperfect | փչէի (pʿčʿēi) | փչէիր (pʿčʿēir) | փչէր, փչիւր (pʿčʿēr, pʿčʿiwr) | փչէաք (pʿčʿēakʿ) | փչէիք (pʿčʿēikʿ) | փչէին (pʿčʿēin) | |
| aorist | փչեցայ (pʿčʿecʿay) | փչեցար (pʿčʿecʿar) | փչեցաւ (pʿčʿecʿaw) | փչեցաք (pʿčʿecʿakʿ) | փչեցայք (pʿčʿecʿaykʿ) | փչեցան (pʿčʿecʿan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | փչիցիմ (pʿčʿicʿim) | փչիցիս (pʿčʿicʿis) | փչիցի (pʿčʿicʿi) | փչիցիմք (pʿčʿicʿimkʿ) | փչիցիք (pʿčʿicʿikʿ) | փչիցին (pʿčʿicʿin) | |
| aorist | փչեցայց (pʿčʿecʿaycʿ) | փչեսցիս (pʿčʿescʿis) | փչեսցի (pʿčʿescʿi) | փչեսցուք (pʿčʿescʿukʿ) | փչեսջիք (pʿčʿesǰikʿ) | փչեսցին (pʿčʿescʿin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | փչեա՛ց (pʿčʿeácʿ) | — | — | փչեցարո՛ւք (pʿčʿecʿarúkʿ) | — | |
| cohortative | — | փչեսջի՛ր (pʿčʿesǰír) | — | — | փչեսջի՛ք (pʿčʿesǰíkʿ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ փչիր (mí pʿčʿir) | — | — | մի՛ փչիք (mí pʿčʿikʿ) | — | |
| *post-classical | |||||||
Derived terms
- արտափչեմ (artapʿčʿem)
- արտափչումն (artapʿčʿumn)
- դիւափչուչ (diwapʿčʿučʿ)
- դիւրափուչ (diwrapʿučʿ)
- զուգափչումն (zugapʿčʿumn)
- ոսկեփուչ (oskepʿučʿ)
- վերափչումն (verapʿčʿumn)
- փչիկ (pʿčʿik)
- փչումն (pʿčʿumn)
- փչուչ (pʿčʿučʿ)
- փչրակ (pʿčʿrak)
Descendants
- Armenian: փչել (pʿčʿel)
References
- Muradyan, Gohar (2005) Physiologus: The Greek and Armenian Versions with a Study of Translation Technique (Hebrew University Armenian Studies; 6), Leuven – Paris – Dudley: Peeters, pages 90, 142
Further reading
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “փչեմ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837), “փչեմ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Ačaṙean, Hračʿeay (1971–1979), “փուչ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.