स्फटिक

Sanskrit

Alternative forms

Etymology

Unknown. The word is traditionally associated with the root स्फट् (sphaṭ, to burst forth), possibly going back to Proto-Indo-European *(s)pʰel- (to burst forth)[1] with a -t- extension.

Pronunciation

Noun

स्फटिक (sphaṭika) m or n

  1. crystal; quartz
    • c. 500 BCE – 300 BCE, Śvetāśvataropaniṣad 2.11:
      नीहारधूमार्कानिलानलानां खद्योतविद्युत्स्फटिकशशीनाम् ।
      एतानि रूपाणि पुरःसराणि ब्रह्मण्यभिव्यक्तिकराणि योगे ॥
      nīhāradhūmārkānilānalānāṃ khadyotavidyutsphaṭikaśaśīnām .
      etāni rūpāṇi puraḥsarāṇi brahmaṇyabhivyaktikarāṇi yoge .
      Mist-smoke-sunshine-wind-fires, firefly-lightning-crystal-moons,
      These forms in yoga are the forerunners, bringers of manifestation unto brahman.
    • c. 400 BCE, Mahābhārata 3.212.13:
      आस्यात्सुगन्धि तेजश्च अस्थिभ्यो देवदारु च ।
      श्लेष्मणः स्फटिकं तस्य पित्तान्मरकतं तथा ॥
      āsyātsugandhi tejaśca asthibhyo devadāru ca .
      śleṣmaṇaḥ sphaṭikaṃ tasya pittānmarakataṃ tathā .
      From (his) mouth (came) the fragrant heat, his bones the deodar tree,
      His phlegm the quartz, and likewise his bile the emerald.
    • c. 400 BCE – 200 CE, Cāṇakya, Arthaśāstra 2.11.32:
      शुद्धस्फटिको मूलाटवर्णः शीतवृष्टिः सूर्यकान्तश्च । इति मणयः ॥
      śuddhasphaṭiko mūlāṭavarṇaḥ śītavṛṣṭiḥ sūryakāntaśca . iti maṇayaḥ .
      The pure crystal, the mūlāṭavarṇa, the śītavṛṣṭi ("cool-rainwater"), and the sun-stone; such are the gems.

Declension

Masculine a-stem declension of स्फटिक (sphaṭika)
Singular Dual Plural
Nominative स्फटिकः
sphaṭikaḥ
स्फटिकौ
sphaṭikau
स्फटिकाः / स्फटिकासः¹
sphaṭikāḥ / sphaṭikāsaḥ¹
Vocative स्फटिक
sphaṭika
स्फटिकौ
sphaṭikau
स्फटिकाः / स्फटिकासः¹
sphaṭikāḥ / sphaṭikāsaḥ¹
Accusative स्फटिकम्
sphaṭikam
स्फटिकौ
sphaṭikau
स्फटिकान्
sphaṭikān
Instrumental स्फटिकेन
sphaṭikena
स्फटिकाभ्याम्
sphaṭikābhyām
स्फटिकैः / स्फटिकेभिः¹
sphaṭikaiḥ / sphaṭikebhiḥ¹
Dative स्फटिकाय
sphaṭikāya
स्फटिकाभ्याम्
sphaṭikābhyām
स्फटिकेभ्यः
sphaṭikebhyaḥ
Ablative स्फटिकात्
sphaṭikāt
स्फटिकाभ्याम्
sphaṭikābhyām
स्फटिकेभ्यः
sphaṭikebhyaḥ
Genitive स्फटिकस्य
sphaṭikasya
स्फटिकयोः
sphaṭikayoḥ
स्फटिकानाम्
sphaṭikānām
Locative स्फटिके
sphaṭike
स्फटिकयोः
sphaṭikayoḥ
स्फटिकेषु
sphaṭikeṣu
Notes
  • ¹Vedic
Neuter a-stem declension of स्फटिक (sphaṭika)
Singular Dual Plural
Nominative स्फटिकम्
sphaṭikam
स्फटिके
sphaṭike
स्फटिकानि / स्फटिका¹
sphaṭikāni / sphaṭikā¹
Vocative स्फटिक
sphaṭika
स्फटिके
sphaṭike
स्फटिकानि / स्फटिका¹
sphaṭikāni / sphaṭikā¹
Accusative स्फटिकम्
sphaṭikam
स्फटिके
sphaṭike
स्फटिकानि / स्फटिका¹
sphaṭikāni / sphaṭikā¹
Instrumental स्फटिकेन
sphaṭikena
स्फटिकाभ्याम्
sphaṭikābhyām
स्फटिकैः / स्फटिकेभिः¹
sphaṭikaiḥ / sphaṭikebhiḥ¹
Dative स्फटिकाय
sphaṭikāya
स्फटिकाभ्याम्
sphaṭikābhyām
स्फटिकेभ्यः
sphaṭikebhyaḥ
Ablative स्फटिकात्
sphaṭikāt
स्फटिकाभ्याम्
sphaṭikābhyām
स्फटिकेभ्यः
sphaṭikebhyaḥ
Genitive स्फटिकस्य
sphaṭikasya
स्फटिकयोः
sphaṭikayoḥ
स्फटिकानाम्
sphaṭikānām
Locative स्फटिके
sphaṭike
स्फटिकयोः
sphaṭikayoḥ
स्फटिकेषु
sphaṭikeṣu
Notes
  • ¹Vedic

Descendants

  • Pali: phalika, phalikā, phaḷika
  • Prakrit: 𑀨𑀮𑀺𑀳 (phaliha), 𑀨𑀸𑀮𑀺𑀕 (phāliga), 𑀨𑀸𑀮𑀺𑀅 (phālia), etc.
    • Middle Chinese: 頗黎 (MC pʰuɑ lei), 頗梨柯 (MC pʰuɑ liɪ kɑ), 玻璃 (MC pʰuɑ liᴇ)
  • Middle Chinese: 頗胝迦 (MC pʰuɑ ʈˠiɪ kˠa), 塞頗胝迦 (MC sək̚ pʰuɑ ʈˠiɪ kˠa)

References

  1. Mayrhofer, Manfred (1996), “sphaṭika”, in Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen [Etymological Dictionary of Old Indo-Aryan] (in German), volume II, Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag, page 775
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.