przez

• przeze

Inherited from Proto-Slavic *perz. First attested in 1388.

przez [+accusative]

1. Denotes movement from one side to the other, either on the surface or through the middle; physically or metaphorically across, through; along
   • End of the 14th century, Ludwik Bernacki, editor, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki‎, published 1939, page 135, 16:

     Gensze przewodl lvd swoy przes pusczø (per desertum)

     Jenże przewiodł lud swoj przez puszczą (per desertum)

   • End of the fifteenth century, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Jan Janów, published 1928, page 294:

     Przes gynszą drogą (per aliam viam Mat 2, 12) vroczyly szyą sa do krolyestwa svego

   • 1411, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, t. I, Roty poznańskie, number 678, published 1959:

     Abi mu dwoye coni przeprawil przes przewosz

     Aby mu dwoje koni przeprawił przez przewoz

   • 1462, Prace Filologiczne‎, volume 5, Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego i Malinowski Lucjan, published 1885, page 19:

     O ctore kopanye y oranye przesz graniczą Jan... y Raczybor... na mya zalowali, thom ya nye oral v[o] gich, ale w swym

2. Denotes lengths of time for
   • 1413–1414, Kanon mszy św., Canon missae., page 263:

     Kthory s tobą zywye y kroluye... bog przesz wszythky wyeczne wyeky (per omnia saecula saeculorum)

3. Denotes a period occuring after something else after
   • 992—1573, Wyroki sądów miejskich czyli ortyle, volume 6, s.19-145, Wacław Aleksander Maciejowski, published 1858, pages 126, 127:

     Navczczye nasz, gestly then powod doszycz vkazal... takym *thysz tramow y szkleppem (leg. z sklepem) gego w mvrze [j] oszyądzenym (leg. osadzenim) daleko przesz rok y dzyen (die et anno et multo diutius) przesze wszey odmowy

4. (in temporal constructions) excluding
   • 1429, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 353, Władysław Kuraszkiewicz and Adam Wolff, published 1950:

     *Jakom ia mam Micolayewy zastawą w dwdzestv (leg. w dwudziestu) cop przes thi na oui Godi

     Jako[m] ja mam Mikołajewi zastawę w dwudziestu kop przez ty na owy Gody

5. every other
   • after 1512, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 478:

     Svyathy Ieronym nalasl v zydovskych kxyągach pyecznasczye znamyon pyeczynasczye dnyow przed sadnym dnyem, alye yedenly po drugym ma przydz, czyly przestąpvyącz czasch albo przeze dny, albo dalyey (sed utrum continui futuri sint dies illi, an interpolatim), tego nye vymynyl

     Święty Jeronim nalazł w żydowskich księgach pięćnaście znamion piącinaście dniow przed sądnym dniem, ale jedenli po drugim ma przyć czyli przestępując czas albo przeze dni, albo dalej (sed utrum continui futuri sint dies illi, an interpolatim), tego nie wyminił

6. (the day) before
   • Fifteenth century, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, Ludwik Bernacki, published 1930, Ex 21, page 29:

     A paklibi wol bodøczy bilbi od wczyorayszego dnya asz przes trzeczy dzen (ab heri et nudiustertius)..., wol kamyenym obrzuczon bødzye

     A pakliby woł bodący byłby od wczorajszego dnia aż przez trzeci dzień (ab heri et nudiustertius)..., woł kamienim obrzucon będzie

7. Denotes intended recipient or goal aimed at; for
   • Post fifteenth century, Kleinere altpolnische Texte aus Handschriften des XV. und des Anfangs des XVI. Jahrhunderts‎, Emil Kałużniacki, published 1882, page 273:

     Gdy szyą od zbythkow czyelesthnych przesz czysthotą, per continenciam, powczyągamy

8. because of
   • 1463-1465, De morte prologus [Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią]‎, Jan Rozwadowski, published 1901, page 142:

     Adam mye w yeplcze vkuszyl, przetho przesz mya vmrzecz mvszyl

9. despite
   • 1427, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 203, Władysław Kuraszkiewicz and Adam Wolff, published 1950:

     Quia przes zapowecz pomloczyl pszenycza w gumne

     Quia przez zapowiedź pomłocił pszenicę w gumne

10. Denotes an agent thanks to, due to
    • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎, page dr 3:

      Pres ti dary milosc sina deuicego moze otrimach

      Przez ty dary miłość Syna dziewiczego może otrzymać

11. Denotes manner or adverbial use of a noun.
    • beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎, page 172a:

      Ktoricz clouek thy to dary gest straczil, szukagsze gych mylosczyue..., a tako vøcz ge thy nadzesz presz svøthø spouecz a tesze pres dostognø pokuthø

12. according to
    • Fifteenth century, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, Ludwik Bernacki, published 1930, Ex 6, page 14:

      Ty to sø kszyøszøta domow przesz czelyadz swø (per familias suas)

      Ty to są książęta domow przez czeladź swą (per familias suas)

13. Denotes circumflex movement around
    • Fifteenth century, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, Ludwik Bernacki, published 1930, Ex 19, page 12:

      Ustawysz ludu granycze przez *okrøøk (per circuitum)

      Ustawisz ludu granice przez okrąg (per circuitum)

14. Denotes distribution per
    • Fifteenth century, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, Ludwik Bernacki, published 1930, Ex 37, page 20:

      Na tem *drogu bily czasky cztyrzy... y krøszky przez wsziczky (per singulos)

      Na tem drągu były czaszki cztyrzy... i krążki przez wszyćki (per singulos)

15. Used vocatively o
    • 1424, Kanon mszy św., Canon missae., page 55:

      Nas... wybranich twych przykaszy *szawszky w czrzeedze vdarowacz presz Yesu Crista (per Christum dominum nostrum)

16. Denotes instrumentality through, by means of
    • 1400, Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV‎, Romuald Hube, published 1888, page 99:

      Eze Sulek przepraszal Groth trzemi grziwnami przes posla

17. Denotes object of interpretation.
    • second half of the 15th century, Psałterz puławski‎, Stanisław Słoński, published 1916, page 118 arg. 7:

      Bo tu molwy o myloszyerdzyu, yez yest z wnętrza, a przes to sze rozumye wyelyka myloszcz

18. Used in passive contructions by
    • 1471, Wolność kmieca na Mazowszu w wieku XV‎, Kazimierz Tymieniecki, published 1921, page 53:

      Jakom ya Philippowi kmecziewi... rol v ozimynie przesz Philippą podoranych nye zaoral gwalthem

19. Denotes in addition, above
    • Fifteenth century, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, Ludwik Bernacki, published 1930, Lev 27, page 7:

      Szeczdzesyøci (sc. lat) a przes to samyecz (sexagenarius et ultra masculus) da pyøcznaczcze rvblow, a zona dzesyøøcz

      Szećdziesiąci (sc. lat) a przez to samiec (sexagenarius et ultra masculus) da pięćnaćcie rublow, a żona dziesięć

20. The meaning of this term is uncertain. Possibilities include:
    1. Denotes a time Earlier than something before
       • (Can we date this quote?) Józef Reczek and Wacław Twardzik, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, published 1972, page 78, 2:

         Pothem przyszedl ten, czso... swego dlusznyką gymyenye zapowyedzal,... przesz gayony szand (in iudicium banitum, OrtMac 106: przed gaynym sządem) a rzekl

• Polish: przez

From przez, due to confusion with the rhyming preposition bez. The two words were and are used interchangeably in various dialects, and in Old Polish przez nearly replaced bez around the 14th-15th century. However, in the written language the earlier distinction ultimately prevailed.[1] First attested in 1388.

przez [+genitive]

1. Denotes lack of something without
   • Template:RQ:zlw-opl:
2. Used adverbially
   • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎, page cr 36:

     Iz iesc.... taco smerne narodene sina bozego, ienze prez pocøthka s bogem occem jesc croleual

     Iż jeść.... tako śmierne narodzenie Syna Bożego, jenże przez początka z Bogiem Oćcem jeść krolewał

3. Denotes a time Earlier than something before
   • (Can we date this quote?) Nieznane czternastowieczne roty polskie z ksiąg sądowych ziemskich krakowskich, published 1958, page 242:

     Ize przes czazu wyszla, a ya gey nicz ne *wsyal

4. nearly, almost
   • End of the 14th century, Ludwik Bernacki, editor, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki‎, published 1939, page 93, 17:

     By bog ne podpomogl me, przes mala (paulo minus) przebiwalabi bila w pekle dusza moia

     Bo by Bog nie podpomogł mie, przez mała (paulo minus) przebywałaby była w piekle dusza moja

5. Denotes less than
   • beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎, page 181a:

     Gdiscy svøthy Gan gestcy on bil stho lath pres gednego latha star

6. Denotes action against something against
   • 1388, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, t. I, Roty poznańskie, number 42, published 1959:

     Jaco Wanczenecz wszal Marczinoui scztirzi clody sledzi przes praua

     Jako Więceniec wziął Marcinowi [sz]cztyrzy kłody śledzi przez prawa

7. Denotes exclusion besides, excluding, but
   • Fifteenth century, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, Ludwik Bernacki, published 1930, Deut 20, page 14:

     Sbygesz wszistko w nyem, czosz bødze plodv samczowego, myeczem, przesz zon y przes mlodzenczow (absque mulieribus et infantibus)

     Zbijesz wszystko w niem, coż będzie płodu samcowego, mieczem przez żon i przez młodzieńcow (absque mulieribus et infantibus)

• Polish: przez

• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “przez”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

• przeze

• IPA^(key): /pʂɛs/

• Audio

  (file)

• Rhymes: -ɛs
• Syllabification: przez

Inherited from Old Polish przez, from Proto-Slavic *perz. First attested in 1388.[1]

przez [+accusative]

1. across (physically)

   Dlaczego kurczak przeszedł przez ulicę? ― Why did the chicken cross the road? (literally, “Why did the chicken walk across the road?”)

2. through (physically)

   Nic nie widać przez to małe okienko. ― You can't see anything through this tiny window.

3. by (used in passive constructions)

   Film ten został nakręcony przez studentów. ― This film was shot by students.

4. via (by means of)

   Mój korepetytor oferuje lekcje przez internet. ― My tutor offers lessons via the internet.

   Synonym: drogą

5. over (in certain colocations)

   Samolot leci przez góry. ― The plane is flying over the mountains.

6. because of

   Przez nas umarł mężczyzna. ― A man died because of us.

   Synonym: z powodu

7. for (used in time constructions)

   Był w domu przez 6 dni. ― He was home for six days.

Inherited from Old Polish przez

przez (+genitive)

1. (regional) without, lacking
   • 1960, Kazimierz Nitsch, Wybór polskich tekstów gwarowych, page 179:

     Ja jestem kaleka przez chleba.

     I am a cripple without livelihood [lit. bread].

• prze-.
• For passive constructions, also see się.

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), przez is one of the top 10,355 most used words in Polish, appearing 424 times in scientific texts, 291 times in news, 333 times in essays, 263 times in fiction, and 153 times in plays, totaling 1464 times, making it the 26th most common word in a corpus of 500,000 words.[2]

• przez in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• przez in Polish dictionaries at PWN
• “przez”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish], 2010-2022
• “PRZEZ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 27.02.2023
• Samuel Bogumił Linde (1807-1814), “przez”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861), “przez”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1912), “przez”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 5, Warsaw, page 245