իշխան
See also: Իշխան
Armenian
Etymology
Inherited from Old Armenian իշխան (išxan).
Pronunciation
- (Eastern Armenian, standard) IPA(key): [iʃˈχɑn]
- (Western Armenian, standard) IPA(key): [iʃˈχɑn]
Noun
իշխան • (išxan)
- prince, ruler, ishkhan
- Sevan trout, Salmo ischchan
- Coordinate terms: կարմրախայտ (karmraxayt), ամառային բախտակ (amaṙayin baxtak), ձմեռային բախտակ (jmeṙayin baxtak), բոջուկ (boǰuk), գեղարքունի (gełarkʿuni)
- (Ardanuç) a variety of plum
- Hypernym: սալոր (salor)
Declension
i-type, animate (Eastern Armenian)
| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | իշխան (išxan) | իշխաններ (išxanner) | ||
| dative | իշխանի (išxani) | իշխանների (išxanneri) | ||
| ablative | իշխանից (išxanicʿ) | իշխաններից (išxannericʿ) | ||
| instrumental | իշխանով (išxanov) | իշխաններով (išxannerov) | ||
| locative | — | — | ||
| definite forms | ||||
| nominative | իշխանը/իշխանն (išxanə/išxann) | իշխանները/իշխաններն (išxannerə/išxannern) | ||
| dative | իշխանին (išxanin) | իշխաններին (išxannerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | իշխանս (išxans) | իշխաններս (išxanners) | ||
| dative | իշխանիս (išxanis) | իշխաններիս (išxanneris) | ||
| ablative | իշխանիցս (išxanicʿs) | իշխաններիցս (išxannericʿs) | ||
| instrumental | իշխանովս (išxanovs) | իշխաններովս (išxannerovs) | ||
| locative | — | — | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | իշխանդ (išxand) | իշխաններդ (išxannerd) | ||
| dative | իշխանիդ (išxanid) | իշխաններիդ (išxannerid) | ||
| ablative | իշխանիցդ (išxanicʿd) | իշխաններիցդ (išxannericʿd) | ||
| instrumental | իշխանովդ (išxanovd) | իշխաններովդ (išxannerovd) | ||
| locative | — | — | ||
Derived terms
- գերիշխան (gerišxan)
References
- Ačaṙean, Hračʿeay (1973), “իշխել”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume II, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 247b
Old Armenian
Etymology
Borrowed from a Middle Iranian descendant of Old Iranian *xšāna-, with a prothetic vowel and metathesis; ultimately from Proto-Iranian *xšaH- (“to rule, be lord of”).[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10] Among the cognates compare especially Sogdian [script needed] (ʾγšʾwʾn /(ə)xšāwan/), [script needed] (ʾγšywny /(ə)xšēwanē/), [script needed] (ʾxšywn(y) /əxšēwanē/, “king”), further also Manichaean Parthian 𐫀𐫟𐫢𐫏𐫗𐫅 (ʾxšynd /axšēnd/, “prince”). Related to իշխեմ (išxem, “to rule”).
Noun
իշխան • (išxan)
- prince, ruler, ishkhan; master
- իշխանաց իշխան, իշխան աշխարհի ― išxanacʿ išxan, išxan ašxarhi ― the sovereign, the king; prince, crown-prince, heir-apparent
- իշխան զօրուն ― išxan zōrun ― general of the army
- իշխան երգոց ― išxan ergocʿ ― master of the choir
- իշխան աշխարհի, խաւարի, մոլորութեան ― išxan ašxarhi, xawari, molorutʿean ― the prince of darkness, satan, demon, fiend
- իշխանք ― išxankʿ ― the authorities
- իշխան լինել ― išxan linel ― to rule, to command, to be in power, in authority
- իշխան առնել զոք ― išxan aṙnel zokʿ ― to give power to someone
- իշխան էր իւրոց ախտից ― išxan ēr iwrocʿ axticʿ ― he was master of himself, or his own master
- քում գլխոյդ չես իշխան ― kʿum glxoyd čʿes išxan ― you are not lord of your own life
- չէ իշխան ― čʿē išxan ― he cannot, he is not authorized to
- զիշխանի թեկն ածել ― zišxani tʿekn acel ― to pass oneself off for a prince; to play the grandee, to lord it
- 5th century, Ełišē, Vasn Vardanay ew Hayocʿ paterazmin [History of Vardan and the Armenian War] 6:[12][13]
- Զգունդն առաջին տայր ի ձեռն իշխանին Արծրունեաց, և նիզակակից նմա զմեծ իշխանն Մոկաց․ և զայլն ամենայն նախարարեան համահարզս երկոցունց, և զեմանայն բազմութիւն գնդին թեւս աստի և անտի կազմէր նոցա։
- Zgundn aṙaǰin tayr i jeṙn išxanin Arcruneacʿ, ew nizakakicʿ nma zmec išxann Mokacʿ; ew zayln amenayn naxararean hamaharzs erkocʿuncʿ, ew zemanayn bazmutʿiwn gndin tʿews asti ew anti kazmēr nocʿa.
- Translation by Robert W. Thomson
- The first division he entrusted to the prince of Artsrunik‘, with the great prince of Mokk‘ in support. Many other nobles he appointed as adjutants to these two, and deployed the mass of the troops on the wings to either side.
- Զգունդն առաջին տայր ի ձեռն իշխանին Արծրունեաց, և նիզակակից նմա զմեծ իշխանն Մոկաց․ և զայլն ամենայն նախարարեան համահարզս երկոցունց, և զեմանայն բազմութիւն գնդին թեւս աստի և անտի կազմէր նոցա։
- 7th century, Sebēos, Patmutʿiwnʿ [History] 28:[14][15]
- Եւ էր հրամանատար զաւրուն նորա պարսիկ ոմն իշխան՝ անուն Դատոյեան, հրամանաւ արքունի։
- Ew ēr hramanatar zawrun nora parsik omn išxan, anun Datoyean, hramanaw arkʿuni.
- 1999 translation by Robert W. Thomson
- The commander of their force was a certain Persian prince named Datoyean, [appointed] by royal command.
- Եւ էր հրամանատար զաւրուն նորա պարսիկ ոմն իշխան՝ անուն Դատոյեան, հրամանաւ արքունի։
Declension
i-a-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | իշխան (išxan) | իշխանք (išxankʿ) | |
| genitive | իշխանի (išxani) | իշխանաց (išxanacʿ) | |
| dative | իշխանի (išxani) | իշխանաց (išxanacʿ) | |
| accusative | իշխան (išxan) | իշխանս (išxans) | |
| ablative | իշխանէ (išxanē) | իշխանաց (išxanacʿ) | |
| instrumental | իշխանաւ (išxanaw) | իշխանաւք = իշխանօք (išxanawkʿ = išxanōkʿ) | |
| locative | իշխանի (išxani) | իշխանս (išxans) |
Derived terms
- ազատիշխանական (azatišxanakan)
- ամենիշխան (amenišxan)
- ամէնիշխան (amēnišxan)
- անիշխան (anišxan)
- անիշխանանամ (anišxananam)
- անիշխանութիւն (anišxanutʿiwn)
- անձնիշխան (anjnišxan)
- անձնիշխանաբար (anjnišxanabar)
- անձնիշխանակամութիւն (anjnišxanakamutʿiwn)
- անձնիշխանական (anjnišxanakan)
- անձնիշխանապէս (anjnišxanapēs)
- անձնիշխանութիւն (anjnišxanutʿiwn)
- բազմիշխանութիւն (bazmišxanutʿiwn)
- գերիշխանական (gerišxanakan)
- ինքնիշխան (inkʿnišxan)
- ինքնիշխանաբար (inkʿnišxanabar)
- ինքնիշխանական (inkʿnišxanakan)
- ինքնիշխանապէս (inkʿnišxanapēs)
- ինքնիշխանութիւն (inkʿnišxanutʿiwn)
- իշխանաբար (išxanabar)
- իշխանագոյն (išxanagoyn)
- իշխանագործ (išxanagorc)
- իշխանազն (išxanazn)
- իշխանակալութիւն (išxanakalutʿiwn)
- իշխանական (išxanakan)
- իշխանականաբար (išxanakanabar)
- իշխանականագոյն (išxanakanagoyn)
- իշխանականագործ (išxanakanagorc)
- իշխանականութիւն (išxanakanutʿiwn)
- իշխանակին (išxanakin)
- իշխանակիր (išxanakir)
- իշխանակից (išxanakicʿ)
- իշխանակցութիւն (išxanakcʿutʿiwn)
- իշխանայք (išxanaykʿ)
- իշխանանամ (išxananam)
- իշխանանիստ (išxananist)
- իշխանապանծ (išxanapanc)
- իշխանապետ (išxanapet)
- իշխանապերճ (išxanaperč)
- իշխանապէս (išxanapēs)
- իշխանասաստ (išxanasast)
- իշխանասէր (išxanasēr)
- իշխանասիրութիւն (išxanasirutʿiwn)
- իշխանատուն (išxanatun)
- իշխանարար (išxanarar)
- իշխանաւէտ (išxanawēt)
- իշխանաւոր (išxanawor)
- իշխանափոխ (išxanapʿox)
- իշխանիկ (išxanik)
- իշխանորդի (išxanordi)
- իշխանութիւն (išxanutʿiwn)
- իշխանուհի (išxanuhi)
- իշխանսիրական (išxansirakan)
- իշխանսիրութիւն (išxansirutʿiwn)
- իշխանօրէն (išxanōrēn)
- հոմիշխան (homišxan)
- մենիշխանութիւն (menišxanutʿiwn)
- միիշխանական (miišxanakan)
- միիշխանութիւն (miišxanutʿiwn)
- նախիշխանութիւն (naxišxanutʿiwn)
- ներիշխանական (nerišxanakan)
- սակաւիշխանական (sakawišxanakan)
given names
- Իշխան (Išxan)
- Իշխանակ (Išxanak)
- Իշխանիկ (Išxanik)
Related terms
- իշխեմ (išxem)
Descendants
References
- Benveniste, Émile (1929), “Titres iraniens en arménien”, in Revue des Études Arméniennes (in French), volume 9, issue 1, pages 7–9
- Ačaṙean, Hračʿeay (1973), “իշխան”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume II, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 246b
- Schmitt, Rüdiger (1981) Grammatik des Klassisch-Armenischen mit sprachvergleichenden Erläuterungen (Innsbrucker Beiträge zur Sprachwissenschaft; 32) (in German), Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, page 210
- Greppin, John A. C. (1982), “A Note on Armenian išxan ‘ruler’”, in Annual of Armenian linguistics, issue 3, pages 57–59
- Schmitt, Rüdiger (1983), “Iranisches Lehngut im Armenischen”, in Revue des Études Arméniennes (in German), volume 17, page 89
- Schmitt, Rüdiger (1987), “Armenia and Iran IV. Iranian influences in Armenian 1. General”, in Ehsan Yarshater, editor, Encyclopædia Iranica, volume 2, London and New York: Routledge & Kegan Paul, page 451a of 445–459
- J̌ahukyan, Geworg (1987) Hayocʿ lezvi patmutʿyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, page 526
- Olsen, Birgit Anette (1999) The noun in Biblical Armenian: origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119), Berlin, New York: Mouton de Gruyter, page 293
- J̌ahukyan, Geworg (2010), “իշխան”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 286b
- Martirosyan, Hrach (2021) Iranian personal names in Armenian collateral tradition (Iranisches Personennamenbuch, Band V, Faszikel 3), Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, page 200
- Cox, Claude E. (2006) Armenian Job: reconstructed Greek text, critical edition of the Armenian with English translation (Hebrew University Armenian studies; 8), Leuven – Paris – Dudley, MA: Peeters, page 111
- Ełišē (1957), E. Tēr-Minasean, editor, Vasn Vardanay ew hayocʿ paterazmin [History of Vardan and the Armenian War], Yerevan: Academy Press, page 116
- Thomson, Robert W. (1982) Ełišē, History of Vardan and the Armenian War (Harvard Armenian texts and studies; 5), Cambridge, Massachusetts; London, England: Harvard University Press, page 168
- Sebēos (1979), G. V. Abgaryan, editor, Patmutʿiwn Sebēosi [Sebeos' History], critical text with introduction and commentary, Yerevan: Academy Press, page 102
- Thomson, Robert W. (1999) The Armenian History attributed to Sebeos (Translated Texts for Historians; 31), historical commentary by James Howard-Johnston; assistance from Tim Greenwood, Liverpool: Liverpool University Press, page 51
Further reading
- Ačaṙean, Hračʿeay (1973), “իշխել”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume II, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, pages 246–247
- Adjarian, H. (1908–1909), “Étymologies arméniennes”, in Mémoires de la Société de Linguistique de Paris (in French), volume 15, pages 243–244
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836), “իշխան”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume I, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 864bc
- Kōrš, F. E. (1914), “Šx zugordutʿiwnə hin hayerēnum [The combination šx in Old Armenian]”, in Mšak (in Armenian), issue 122, Tiflis, explains the ի- (i-) by the preverb *abi-
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “իշխան”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 246a
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.