աստուած
Old Armenian
The word Աստուած (Astuac, “God”) abbreviated. Only the first and the last letters are written, under the Armenian abbreviation mark.
Etymology
Most likely borrowed from an Anatolian compound of the form *Aššu-Tiwaz (“good deity/lord, good Sun-god, good dawn/day or the like”), for whose constituents see Hittite [script needed] (aššu-), Luwian 𒉿𒀀𒋗 (wa-a-šu /wašu/, “good”) and Luwian 𒋾𒉿𒊍 (tiwaz, “Sun-god”). The compound is attested as Hittite [script needed] (aššu-šiwatt-, “good day”), which is cognate with Sanskrit सुद्युत् (su-dyút, “having magnificent lustre”).[1][2][3] Numerous other etymologies have been proposed.
Noun
աստուած • (astuac)
- idol, false god, pagan god
- (capitalized, singular only) God of Christianity
- արար Ած՟ զաշխարհս յանգոյից ― arar Ac. zašxarhs yangoyicʿ ― God created the world from nothing
- տալ փառս Այ՟ ― tal pʿaṙs Ay. ― to glorify God, to give or render glory to God, to thank God
- ի պատկեր Այ՟ ― i patker Ay. ― in the image of God
Usage notes
In the sense of “God” the word was always abbreviated. See the picture.
Declension
o-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | աստուած (astuac) | աստուածք (astuackʿ) | |
| genitive | աստուածոյ (astuacoy) | աստուածոց (astuacocʿ) | |
| dative | աստուածոյ (astuacoy) | աստուածոց (astuacocʿ) | |
| accusative | աստուած (astuac) | աստուածս (astuacs) | |
| ablative | աստուածոյ (astuacoy) | աստուածոց (astuacocʿ) | |
| instrumental | աստուածով (astuacov) | աստուածովք (astuacovkʿ) | |
| locative | աստուած (astuac) | աստուածս (astuacs) | |
| Older grammarians taught that the above declension is for “pagan gods” and that in the sense of “true God” the declension is Աստուծոյ (Astucoy), Աստուծով (Astucov), etc. However, this is incorrect. The word and its inflections were always written in an abbreviated form—Ած՟ (Ac.), Այ՟ (Ay.), յԱյ՟ (yAy.), Ավ՟ (Av.) etc., and in the situation where the correct inflections were not explicitly attested the Middle Armenian form Աստուծոյ (Astucoy), which had regularly developed from Old Armenian *Աստուածոյ (*Astuacoy), was taken to be true also for Old Armenian, and the incorrect spellings were introduced into manuscripts of Old Armenian made in the Middle Ages. That the correct forms are *Աստուածոյ (*Astuacoy) etc. is shown by phonological laws of Old Armenian and by the attested declension of the sense “false god”.[4][5][6][7] | |||
o-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | աստուած (astuac) | աստուածք (astuackʿ) | |
| genitive | աստուծոյ (astucoy) | աստուծոց (astucocʿ) | |
| dative | աստուծոյ (astucoy) | աստուծոց (astucocʿ) | |
| accusative | աստուած (astuac) | աստուածս (astuacs) | |
| ablative | աստուծոյ (astucoy) | աստուծոց (astucocʿ) | |
| instrumental | աստուծով (astucov) | աստուծովք (astucovkʿ) | |
| locative | աստուած (astuac) | աստուածս (astuacs) | |
| see the note in the above table | |||
Derived terms
- անաստուած (anastuac)
- անաստուածաբար (anastuacabar)
- անաստուածագոյն (anastuacagoyn)
- անաստուածախօս (anastuacaxōs)
- անաստուածապար (anastuacapar)
- անաստուածասէր (anastuacasēr)
- անաստուածար (anastuacar)
- անաստուածութիւն (anastuacutʿiwn)
- անաստուածպաշտութիւն (anastuacpaštutʿiwn)
- ապաստուածութիւն (apastuacutʿiwn)
- առաստուածընթաց (aṙastuacəntʿacʿ)
- աստուածաազդ (astuacaazd)
- աստուածաբան (astuacaban)
- աստուածաբանաբար (astuacabanabar)
- աստուածաբանագոյն (astuacabanagoyn)
- աստուածաբանակ (astuacabanak)
- աստուածաբանական (astuacabanakan)
- աստուածաբանականութիւն (astuacabanakanutʿiwn)
- աստուածաբանեմ (astuacabanem)
- աստուածաբանութիւն (astuacabanutʿiwn)
- աստուածաբաշխ (astuacabašx)
- աստուածաբար (astuacabar)
- աստուածաբարբառ (astuacabarbaṙ)
- աստուածաբարձ (astuacabarj)
- աստուածաբեր (astuacaber)
- աստուածաբերան (astuacaberan)
- աստուածաբնակ (astuacabnak)
- աստուածաբոյլ (astuacaboyl)
- աստուածաբոյս (astuacaboys)
- աստուածաբուխ (astuacabux)
- աստուածաբուղխ (astuacabułx)
- աստուածաբուն (astuacabun)
- աստուածագեղ (astuacageł)
- աստուածագէտ (astuacagēt)
- աստուածագիծ (astuacagic)
- աստուածագիտութիւն (astuacagitutʿiwn)
- աստուածագիր (astuacagir)
- աստուածագիւտ (astuacagiwt)
- աստուածագնաց (astuacagnacʿ)
- աստուածագոյն (astuacagoyn)
- աստուածագործ (astuacagorc)
- աստուածագործական (astuacagorcakan)
- աստուածագործեմ (astuacagorcem)
- աստուածագործութիւն (astuacagorcutʿiwn)
- աստուածագութ (astuacagutʿ)
- աստուածագումար (astuacagumar)
- աստուածագրեալ (astuacagreal)
- աստուածադատ (astuacadat)
- աստուածադիաց (astuacadiacʿ)
- աստուածադիր (astuacadir)
- աստուածադրոշմ (astuacadrošm)
- աստուածազան (astuacazan)
- աստուածազանագոյն (astuacazanagoyn)
- աստուածազարդ (astuacazard)
- աստուածազարդեալ (astuacazardeal)
- աստուածազգացիկ (astuacazgacʿik)
- աստուածազգեաց (astuacazgeacʿ)
- աստուածազգեստ (astuacazgest)
- աստուածազգեստիմ (astuacazgestim)
- աստուածազգի (astuacazgi)
- աստուածազեն (astuacazen)
- աստուածազէն (astuacazēn)
- աստուածազոյգ (astuacazoyg)
- աստուածազուարճ (astuacazuarč)
- աստուածազօր (astuacazōr)
- աստուածազօրավիգ (astuacazōravig)
- աստուածախաբ (astuacaxab)
- աստուածախաչ (astuacaxačʿ)
- աստուածախառն (astuacaxaṙn)
- աստուածախառնութիւն (astuacaxaṙnutʿiwn)
- աստուածախնամ (astuacaxnam)
- աստուածախոհ (astuacaxoh)
- աստուածախոյզ (astuacaxoyz)
- աստուածախոշոշ (astuacaxošoš)
- աստուածախոստ (astuacaxost)
- աստուածախումբ (astuacaxumb)
- աստուածախրատ (astuacaxrat)
- աստուածախօս (astuacaxōs)
- աստուածախօսակ (astuacaxōsak)
- աստուածախօսեմ (astuacaxōsem)
- աստուածախօսութիւն (astuacaxōsutʿiwn)
- աստուածածագ (astuacacag)
- աստուածածաղիկ (astuacacałik)
- աստուածածան (astuacacan)
- աստուածածանոյց (astuacacanoycʿ)
- աստուածածանութիւն (astuacacanutʿiwn)
- աստուածածանուհի (astuacacanuhi)
- աստուածածանօթ (astuacacanōtʿ)
- աստուածածանօթութիւն (astuacacanōtʿutʿiwn)
- աստուածածին (astuacacin)
- աստուածածնեալ (astuacacneal)
- աստուածածնելական (astuacacnelakan)
- աստուածածնելութիւն (astuacacnelutʿiwn)
- աստուածածնիցեալ (astuacacnicʿeal)
- աստուածածնող (astuacacnoł)
- աստուածածնողութիւն (astuacacnołutʿiwn)
- աստուածածնութիւն (astuacacnutʿiwn)
- աստուածածութիւն (astuacacutʿiwn)
- աստուածակազմ (astuacakazm)
- աստուածակամ (astuacakam)
- աստուածակամար (astuacakamar)
- աստուածակայ (astuacakay)
- աստուածակայծակն (astuacakaycakn)
- աստուածական (astuacakan)
- աստուածակառք (astuacakaṙkʿ)
- աստուածակատար (astuacakatar)
- աստուածակարգ (astuacakarg)
- աստուածակեաց (astuacakeacʿ)
- աստուածակերպ (astuacakerp)
- աստուածակերպեմ (astuacakerpem)
- աստուածակերպութիւն (astuacakerputʿiwn)
- աստուածակերտ (astuacakert)
- աստուածակերտութիւն (astuacakertutʿiwn)
- աստուածակիր (astuacakir)
- աստուածակից (astuacakicʿ)
- աստուածակոխ (astuacakox)
- աստուածակողմն (astuacakołmn)
- աստուածակոյս (astuacakoys)
- աստուածակոչ (astuacakočʿ)
- աստուածակորոյս (astuacakoroys)
- աստուածակրող (astuacakroł)
- աստուածակրութիւն (astuacakrutʿiwn)
- աստուածակրօն (astuacakrōn)
- աստուածահաճոյ (astuacahačoy)
- աստուածահաճոյական (astuacahačoyakan)
- աստուածահաճոյութիւն (astuacahačoyutʿiwn)
- աստուածահաճութիւն (astuacahačutʿiwn)
- աստուածահամբոյր (astuacahamboyr)
- աստուածահայեաց (astuacahayeacʿ)
- աստուածահայր (astuacahayr)
- աստուածահանգիստ (astuacahangist)
- աստուածահանճար (astuacahančar)
- աստուածահաշտ (astuacahašt)
- աստուածահաստատ (astuacahastat)
- աստուածահար (astuacahar)
- աստուածահարուածք (astuacaharuackʿ)
- աստուածահարք (astuacaharkʿ)
- աստուածահաւասար (astuacahawasar)
- աստուածահաւաք (astuacahawakʿ)
- աստուածահիւս (astuacahiws)
- աստուածահոս (astuacahos)
- աստուածահոսան (astuacahosan)
- աստուածահրաման (astuacahraman)
- աստուածահրաշ (astuacahraš)
- աստուածահրաշաբար (astuacahrašabar)
- աստուածահրաւիրակ (astuacahrawirak)
- աստուածաձայնութիւն (astuacajaynutʿiwn)
- աստուածաձեւ (astuacajew)
- աստուածաձիր (astuacajir)
- աստուածաճառ (astuacačaṙ)
- աստուածամայր (astuacamayr)
- աստուածամարդ (astuacamard)
- աստուածամարտ (astuacamart)
- աստուածամարտիմ (astuacamartim)
- աստուածամարտութիւն (astuacamartutʿiwn)
- աստուածամաքուր (astuacamakʿur)
- աստուածամերձ (astuacamerj)
- աստուածամէտ (astuacamēt)
- աստուածամոռաց (astuacamoṙacʿ)
- աստուածամուխ (astuacamux)
- աստուածամուսնութիւն (astuacamusnutʿiwn)
- աստուածամուտ (astuacamut)
- աստուածայաղթ (astuacayałtʿ)
- աստուածայայտնութիւն (astuacayaytnutʿiwn)
- աստուածային (astuacayin)
- աստուածայնաբար (astuacaynabar)
- աստուածայնագոյն (astuacaynagoyn)
- աստուածայնապէս (astuacaynapēs)
- աստուածայնութիւն (astuacaynutʿiwn)
- աստուածայորդոր (astuacayordor)
- աստուածայրական (astuacayrakan)
- աստուածայօրինեալ (astuacayōrineal)
- աստուածանախանձ (astuacanaxanj)
- աստուածանամ (astuacanam)
- աստուածանայեաց (astuacanayeacʿ)
- աստուածանարգ (astuacanarg)
- աստուածանգիտութիւն (astuacangitutʿiwn)
- աստուածանենգ (astuacaneng)
- աստուածաներկ (astuacanerk)
- աստուածանիստ (astuacanist)
- աստուածանման (astuacanman)
- աստուածանմանակերպութիւն (astuacanmanakerputʿiwn)
- աստուածանմանապէս (astuacanmanapēs)
- աստուածանմանեալ (astuacanmaneal)
- աստուածանմանութիւն (astuacanmanutʿiwn)
- աստուածանշանութիւն (astuacanšanutʿiwn)
- աստուածանշանք (astuacanšankʿ)
- աստուածանունական (astuacanunakan)
- աստուածանունութիւն (astuacanunutʿiwn)
- աստուածաշահ (astuacašah)
- աստուածաշարժ (astuacašarž)
- աստուածաշէն (astuacašēn)
- աստուածաշնորհ (astuacašnorh)
- աստուածաշունչ (astuacašunčʿ)
- աստուածաշուք (astuacašukʿ)
- աստուածաշօշափ (astuacašōšapʿ)
- աստուածաչարչար (astuacačʿarčʿar)
- աստուածաչարչարութիւն (astuacačʿarčʿarutʿiwn)
- աստուածապահ (astuacapah)
- աստուածապաճոյճ (astuacapačoyč)
- աստուածապայծառ (astuacapaycaṙ)
- աստուածապաշտ (astuacapašt)
- աստուածապաշտագոյն (astuacapaštagoyn)
- աստուածապաշտութիւն (astuacapaštutʿiwn)
- աստուածապատիժ (astuacapatiž)
- աստուածապատիւ (astuacapatiw)
- աստուածապատկեր (astuacapatker)
- աստուածապատուէր (astuacapatuēr)
- աստուածապատում (astuacapatum)
- աստուածապարագ (astuacaparag)
- աստուածապարակ (astuacaparak)
- աստուածապարարկ (astuacaparark)
- աստուածապարգեւ (astuacapargew)
- աստուածապարգեւակ (astuacapargewak)
- աստուածապարութիւն (astuacaparutʿiwn)
- աստուածապետական (astuacapetakan)
- աստուածապէս (astuacapēs)
- աստուածապորտ (astuacaport)
- աստուածապսակ (astuacapsak)
- աստուածապսակեալ (astuacapsakeal)
- աստուածապրեցոյց (astuacaprecʿoycʿ)
- աստուածառաք (astuacaṙakʿ)
- աստուածասաստ (astuacasast)
- աստուածասաց (astuacasacʿ)
- աստուածասէր (astuacasēr)
- աստուածասիրագոյն (astuacasiragoyn)
- աստուածասիրակ (astuacasirak)
- աստուածասիրիմ (astuacasirim)
- աստուածասիրութիւն (astuacasirutʿiwn)
- աստուածասպան (astuacaspan)
- աստուածասպանութիւն (astuacaspanutʿiwn)
- աստուածաստեղծ (astuacastełc)
- աստուածաստեղծեմ (astuacastełcem)
- աստուածաստեղծութիւն (astuacastełcutʿiwn)
- աստուածասքանչ (astuacaskʿančʿ)
- աստուածավախ (astuacavax)
- աստուածավաճառ (astuacavačaṙ)
- աստուածավաճառութիւն (astuacavačaṙutʿiwn)
- աստուածավայել (astuacavayel)
- աստուածավայելուչ (astuacavayelučʿ)
- աստուածավայելչաբար (astuacavayelčʿabar)
- աստուածավայելչական (astuacavayelčʿakan)
- աստուածավայելչապէս (astuacavayelčʿapēs)
- աստուածավայելչութիւն (astuacavayelčʿutʿiwn)
- աստուածավառ (astuacavaṙ)
- աստուածավար (astuacavar)
- աստուածավրէժ (astuacavrēž)
- աստուածատեաց (astuacateacʿ)
- աստուածատելի (astuacateli)
- աստուածատես (astuacates)
- աստուածատեսագոյն (astuacatesagoyn)
- աստուածատեսակ (astuacatesak)
- աստուածատեսակաբար (astuacatesakabar)
- աստուածատեսակագոյն (astuacatesakagoyn)
- աստուածատեսական (astuacatesakan)
- աստուածատեսակութիւն (astuacatesakutʿiwn)
- աստուածատեսիլ (astuacatesil)
- աստուածատեսութիւն (astuacatesutʿiwn)
- աստուածատեցութիւն (astuacatecʿutʿiwn)
- աստուածատիպ (astuacatip)
- աստուածատունկ (astuacatunk)
- աստուածատուր (astuacatur)
- Աստուածատուր (Astuacatur)
- աստուածատպութիւն (astuacatputʿiwn)
- աստուածատօնակ (astuacatōnak)
- աստուածարար (astuacarar)
- աստուածարարութիւն (astuacararutʿiwn)
- աստուածարեալ (astuacareal)
- աստուածարելաբար (astuacarelabar)
- աստուածարեմ (astuacarem)
- աստուածարժան (astuacaržan)
- աստուածարկու (astuacarku)
- աստուածարութիւն (astuacarutʿiwn)
- աստուածացաս (astuacacʿas)
- աստուածացուցանեմ (astuacacʿucʿanem)
- աստուածացուցիչ (astuacacʿucʿičʿ)
- աստուածաւանդ (astuacawand)
- աստուածաւանդապէս (astuacawandapēs)
- աստուածափախոյց (astuacapʿaxoycʿ)
- աստուածափայլ (astuacapʿayl)
- աստուածափայփայող (astuacapʿaypʿayoł)
- աստուածաքաղաք (astuacakʿałakʿ)
- աստուածաքաղցր (astuacakʿałcʿr)
- աստուածաքանդակ (astuacakʿandak)
- աստուածաքարոզ (astuacakʿaroz)
- աստուածաքնար (astuacakʿnar)
- աստուածգիտութիւն (astuacgitutʿiwn)
- աստուածեան (astuacean)
- աստուածեղական (astuacełakan)
- աստուածեղբայր (astuacełbayr)
- աստուածեղէն (astuacełēn)
- աստուածեղութիւն (astuacełutʿiwn)
- աստուածերան (astuaceran)
- աստուածերեւութիւն (astuacerewutʿiwn)
- աստուածերկիւղ (astuacerkiwł)
- աստուածերկիւղածութիւն (astuacerkiwłacutʿiwn)
- աստուածըմպելի (astuacəmpeli)
- աստուածընդդէմ (astuacənddēm)
- աստուածընկալ (astuacənkal)
- աստուածընկէց (astuacənkēcʿ)
- աստուածընտիր (astuacəntir)
- աստուածիմաստ (astuacimast)
- աստուածիմաստութիւն (astuacimastutʿiwn)
- աստուածիմաց (astuacimacʿ)
- աստուածիջակ (astuaciǰak)
- աստուածխօսութիւն (astuacxōsutʿiwn)
- աստուածյայտնութիւն (astuacyaytnutʿiwn)
- աստուածորդի (astuacordi)
- աստուածութիւն (astuacutʿiwn)
- աստուածուհի (astuacuhi)
- աստուածունակ (astuacunak)
- աստուածուսոյց (astuacusoycʿ)
- աստուածուստ (astuacust)
- աստուածուրաց (astuacuracʿ)
- աստուածպաշտութիւն (astuacpaštutʿiwn)
- աստուածպատուութիւն (astuacpatuutʿiwn)
- աստուածպետական (astuacpetakan)
- աստուածպետականագոյն (astuacpetakanagoyn)
- աստուածպետականապէս (astuacpetakanapēs)
- աստուածպետականութիւն (astuacpetakanutʿiwn)
- աստուածպետութիւն (astuacpetutʿiwn)
- աստուածսիրաբար (astuacsirabar)
- աստուածսիրական (astuacsirakan)
- աստուածսիրապէս (astuacsirapēs)
- աստուածսիրութիւն (astuacsirutʿiwn)
- աստուածտեսութիւն (astuactesutʿiwn)
- աստուածօրէն (astuacōrēn)
- աստուածօրհնութիւն (astuacōrhnutʿiwn)
- բազմաստուած (bazmastuac)
- բազմաստուածաբար (bazmastuacabar)
- բազմաստուածեան (bazmastuacean)
- բազմաստուածութիւն (bazmastuacutʿiwn)
- գերաստուած (gerastuac)
- երեքաստուածեան (erekʿastuacean)
- զուգաստուած (zugastuac)
- ինքնաստուածանամ (inkʿnastuacanam)
- ինքնաստուածութիւն (inkʿnastuacutʿiwn)
- կիսաստուած (kisastuac)
- հակառակաստուած (hakaṙakastuac)
- հանգիտաստուած (hangitastuac)
- յաստուածուստ (yastuacust)
- յոգնաստուած (yognastuac)
- յոգնաստուածութիւն (yognastuacutʿiwn)
- չաստուած (čʿastuac)
- չաստուածուրհի (čʿastuacurhi)
- սիրաստուած (sirastuac)
Descendants
- Armenian: աստված (astvac)
References
- Xačaturova, Je. G. (1979), “Drevnejšije armjano-indo-iranskije jazykovyje kontakty [The oldest Armenian – Indo-Iranian language contacts]”, in Ē. B. Ałayan, editor, Hayocʿ lezvi hamematakan kʿerakanutʿyan harcʿer (in Russian), Yerevan: Academy Press, pages 373–374
- Martirosyan, Hrach (2015), “Notes on Anatolian loanwords in Armenian”, in International Conference “Armenian language contacts through the ages” (12–15 May 2015, St. Petersburg, Institute for linguistic studies, Russian Academy of sciences), Paper presented at a conference, page 8
- Martirosyan, Hrach (2019), “Traces of Indo-European ‘Father Sky, God’ in Armenian”, in U. Bläsing, J. Dum-Tragut, T.M. van Lint, editors, Armenian, Hittite, and Indo-European Studies: A Commemoration Volume for Jos J.S. Weitenberg (Hebrew University Armenian Studies; 15), Leuven: Peeters, pages 197–201
- Karst, Josef (1901) Historische Grammatik des Kilikisch-Armenischen (in German), Karl J. Trübner: Strassburg, page 43
- Meillet, Antoine (1913) Altarmenisches Elementarbuch (in German), Heidelberg: C. Winter, page 20
- Meillet, Antoine (1936) Esquisse d’une grammaire comparée de l’arménien classique (in French), 2nd edition, Vienna: Mekhitarist Press, page 22
- Schmitt, Rüdiger (1981) Grammatik des Klassisch-Armenischen mit sprachvergleichenden Erläuterungen (Innsbrucker Beiträge zur Sprachwissenschaft; 32) (in German), Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck, page 42
Further reading
- Ačaṙean, Hračʿeay (1971), “աստուած”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), volume I, 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, pages 279–282, accepting Marr's etymology
- Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837), “աստուած”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- J̌ahukyan, Geworg (2010), “աստուած”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, considering two proposals most probable: 1) A compound whose first component is cognate with Proto-Germanic *ansuz and the second is either *deywós (“god”) + -ած (-ac) or *տուած (*tuac, “given”), from տու- (tu-) + -ած (-ac). 2) From the root աստ- (ast-), which is a by-form of հաստ (hast), although usually mistakenly connected with ազդ (azd); compare աստի (asti, “firm, sure; vehement, impetuous, strong”).
- Marr, N. Ja. (1911), “Бог Σαβάζιος у армян [The God Σαβάζιος among Armenians]”, in Известия Российской Академии Наук. VI серия (in Russian), volume 5, issue 10, pages 759–774, deriving from the chief Phrygian god Σαβάζιος (Sabázios, “Sabazios”), but this is phonetically impossible
- Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “աստուած”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.